🗓 ۲۶ دی‌ماه، سالروز خروج شاه از ایران
💠 شاه، انقلاب و موازنه قدرت: تحلیل اثرات خروج محمدرضا شاه بر تاریخ معاصر ایران و منطقه
💠خروج محمدرضا شاه از کشور در سال 1979 به دلایل متعددی مرتبط با تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور برمی‌گردد. از نظر نگارنده، بزرگ‌ترین اشتباه شاه ایران منحل کردن تمامی احزاب و تکیه به یگانه حزب رستاخیز ملی بود. حزبی که نتوانست تقاضاها را به درستی وارد سیستم کند و نتیجه منطقی آن بازخوردها و پاسخ‌های نااميد کننده رژیم به مردم بود. همین یک اشتباه کافی بود که مردم را به خیابان‌ها بکشاند.
از سوی دیگر در عرصه روابط بین‌الملل، کشورهای گروه هفت و در رأس آن‌ها آمریکا که به دنبال هژمونی غالب کشور اخیر، اجرای نظریه جنگ تمدن‌های هانتینگتون را آغاز کرده بود؛ به بهانه حقوق بشر فشاری مضاعف به رژیم جهت آزادی زندانیان مخالف وارد می‌کرد که این امر موجب خروج شاه از ایران و سقوط سلطنت شد.
افزون بر این موارد، اصلاحات ارضی شاه و هجوم انبوه روستاییان به شهرها علی‌رغم فقدان زیرساخت‌ها، بیداری روح اسلامی در شیره جان ایرانیان و همچنین وجود شخصیت کاریزماتیکی همچون آیت‌الله خمینی موجب خروج شاه از وطن شد. به هر روی، بیست و ششم دی‌ماه روزی است که در صفحات تاریخ ایران و منطقه حک شده است.
💠خروج شاه ایران از مملکت نه تنها برای ما ایرانیان یک رویداد مهم و اثرگذار است و عامل دگرگونی‌های داخلی شد، بلکه این رخداد معادلات منطقه و موازنه قدرت را به‌طور کلی دگرگون ساخت. پس از خروج شاه به عنوان یک متحد غربی و هم‌پیمان ایالات متحده آمریکا و به دنبال آن پیروزی انقلاب اسلامی، گروه‌های اسلام‌گرای فلسطینی همچون حماس و جبهه آزادی‌بخش فلسطین (ساف) در نوار غزه و حزب‌الله لبنان به قدرتی بیش از پیش رسیدند. همین امر عامل جسارت گروه‌های اسلام‌گرا و ناسیونالیست‌های فلسطینی و در پی آن شروع جنگ‌های نامتقارن فلسطین-اسرائیل شد. جنگ‌هایی که از دهه 1982 تاکنون نیز ادامه دارد و در تازه‌ترین کشمکش‌های منطقه‌ای که از 7 اکتبر 2023 آغاز شد ما شاهد کشته شدن هزاران غیرنظامی در اراضی فلسطین اشغالی بوده‌ایم. علاوه بر این خروج شاه از ایران و پیروزی انقلاب اسلامی موجب روابط حسنه میان ایران و سوریه حافظ اسد شد. ایران و سوریه که هر دو دارای دشمنی مشترک به نام اسرائیل بودند، برای تقویت رابطه خود تلاش کردند. سوریه که به دنبال نفوذ بیشتر در خاورمیانه بود، همکاری با ایران به او این امکان را داد که به عنوان یک بازیگر کلیدی در تحولات خاورمیانه شناخته شود. او این کار را با حمایت از گروه‌های مقاومت در فلسطین و لبنان و همچنین ایجاد محور مقاومت انجام داد.
💠خروج شاه از ایران و متزلزل شدن ساختار دفاعی و نظامی ایران در سال‌های ابتدایی انقلاب به صدام حسین این جسارت را داد که توافق‌نامه 1975 الجزایر را نقض کند و با حمله نظامی همه‌جانبه کشتار و جنایتی نابخشودنی را به راه بیندازد. وی در پاسخ به سوال مبنی بر نقض قرارداد 1975 گفت: «آن روز ایران در موضع قدرت بود و ما در موضع ضعف، اکنون ایران دچار ضعف است و ما در موضع قدرت.» به طور کلی این کشمکش‌ها و دگرگونی‌ها محصول پيچيدگي روابط و موازنه قدرت در خاورمیانه است که هنوز هم آثار آن مشهود است.
🖋 نویسنده:
نیاز بیگدلی، دانشجوی کارشناسی علوم سیاسی دانشگاه تهران
